Creativiteit en leren
Onlangs lieten mijn twee, 7-jarige, kleinzoons, vol trots, hun eerste Youtube-filmpje zien. Het bleek een animatiefilmpje te zijn geïnspireerd door een echt incident met boeven en politie bij hun in de straat. Deze ervaring motiveerde hen extra om er een mooi verhaal van te maken. Ze keken hun kamer rond, zochten spullen bij elkaar, trommelden hun vriendjes op en gingen aan de slag. Al fantaserend en experimenterend hadden ze, samen met die vriendjes, hun eerste stop-motion filmpje gemaakt.
Een vader van een van de vriendjes, professioneel cameraman en documentairemaker, heeft geholpen met de afwerking en het on-line zetten van het filmpje, maar het product was duidelijk aan de verbeelding van de kinderen ontsproten, geïnspireerd door de werkelijkheid.
In mijn ogen laat dit voorbeeld heel mooi zien hoe creatief (gezonde) kinderen zijn en hoe belangrijk creativiteit is voor leren. Leren in de zin van “the things you do, when you don’t know what to do” (Claxton, 1999). Deze kinderen hebben al talloze animatiefilmpjes gezien, maar nooit eerder hadden ze zelf een filmpje gemaakt. Geïnspireerd door wat ze eerder hadden gezien, door het speelgoed en andere materialen die ze tot hun beschikking hadden en door elkaar, besloten ze hun eigen filmpje te maken.
Spelenderwijs en elkaar en zichzelf corrigerend, kwamen ze erachter hoe ze dat moesten doen. Al spelend leerden ze terloops om met elkaar samen te werken, problemen op te lossen, op hun gezond verstand af te gaan, fouten te herstellen, hun ideeën te verbeelden en hulp te zoeken en in te schakelen als dat nodig was. Jammer toch, dat deze vorm van leren in het onderwijs systematisch zo weinig aandacht en waardering krijgt. In zijn boek ‘Out of our minds’ formuleert Ken Robinson (2011) het nog sterker: “Creativity is a multi-faceted process. (…) it can be fostered by many different ways of thinking, and it draws on critical judgment as well as imagination, intuition and often gut feelings. The dominant forms of education actively stifle the conditions that are essential to creative development”.
Zelf denk ik dat creativiteit en verbeeldingskracht onmisbare ingrediënten voor leren zijn. Zonder deze ingrediënten is leren smakeloos en saai, als chocola waarin de cacao ontbreekt. Bovendien kun je er, als verbeelding ontbreekt, moeilijk achter komen wat te doen als je niet weet wat je moet doen. Het lijkt mij logisch dat er, als creativiteit en verbeeldingskracht in leertrajecten niet worden aangesproken, vroeg of laat, motivatie- en ordeproblemen ontstaan en dat vroegtijdig schoolverlaten dreigt.
Creativiteit en het ontwikkelen daarvan krijgen momenteel veel aandacht. Vaak is dat ingegeven door een zich ontwikkelende 21ste eeuwse kennissamenleving die in toenemende mate vraagt om werkers die individueel of in groepsverband originele oplossingen kunnen bedenken voor bestaande of nieuwe problemen. Richard Florida introduceerde het begrip de ‘creative class’ en stelde zelfs dat menselijke creativiteit de nieuwe motor is voor economische groei (Florida, 2002).
Maar ook in onderwijsland staat (het bevorderen van) creativiteit hoog op de agenda. Als je googlet op de termen creativiteit én leren vind je talloze websites en publicaties waarin de verbinding tussen creativiteit en leren wordt benadrukt. Zo besteedt de site Onderwijs maak je samen, bijvoorbeeld, aandacht aan creativiteit en leren in het kader van het thema Creatief denken. Vaak draait het op deze sites om de vraag hoe je creativiteit kunt bevorderen. Ik denk echter dat dat een verkeerd uitgangspunt is. De vraag zou, mijns inziens, moeten zijn: hoe kunnen we zorgen dat we bij het ontwerpen van leertrajecten en het faciliteren van leren voortdurend een beroep doen op creativiteit en verbeeldingskracht van de lerende. Met Robinson ben ik, namelijk, van mening “(…) that we don’t grow into creativity; we grow out of it” (Robinson, 2011; p. 49). We verliezen onze creativiteit tijdens onze gang door de instituten waar we geacht worden te leren, van peuterspeelzaal tot en met allerlei instituten voor post-initieel onderwijs. Het wordt hoog tijd dat tij te keren.